به گزارش روابط عمومی، دکتر مهران نیک آریا، عضو هیئت علمی گروه فناوری اطلاعات و سامانه‌های هوشمند پژوهشکده برق و فناوری اطلاعات سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران طی گفتگوی تخصصی، به بررسی تحولات اخیر در دنیای فناوری اطلاعات پرداخته شد. ایشان در این گفتگو به نقش هوش مصنوعی در دنیای امروز و ارتباط آن با جایزه نوبل فیزیک 2024 اشاره کردند و چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی این فناوری را مورد بحث قرار داده است.
این مصاحبه به شرح ذیل می باشد:
1. لطفاً خودتان را معرفی بفرمایید و درباره سوابق علمی و حرفه‌ای خود توضیح دهید.
با سلام، بنده مهران نیک آریا هستم، عضو هیئت علمی گروه فناوری اطلاعات و سامانه‌های هوشمند دکترای علوم کامپیوتر دارم و در حوزه‌های فناوری اطلاعات، محاسبات هوشمند، یادگیری ماشین، داده‌کاوی، محاسبات و بهینه سازی غیر خطی، رایانش ابری و مجازی سازی، طراحی پلتفرم نرم افزاری، اینترنت اشیاء کار کردم و در تمامی حوزه‌هایی که بیان کردم یا پروژه صنعتی داشتم یا در حال انجام پروژه هستم.
2. با توجه به تجربه و فعالیت‌های گسترده شما در حوزه فناوری اطلاعات، به نظر شما ترندهای اصلی و جاری در این حوزه کدام‌اند؟
با توجه به گستره‌ای که فناوری اطلاعات این روز‌ها پیدا کرده و رشد روز افزونی که داره واقعا سخته آدم بخواد ترند فناوری بگه، الان ده تا بگی تا چند هفته دیگه شاید این ترندها زیر و رو بشه. اما در حالت کلی اگه به صورت یک خط سیر تحولی بخواهیم بیان کنیم می‌توان این چنین گفت:
با روی کار آمدن محاسبات ابری و ساختارهای کلان داده، حدود 20-15 سال پیش بشر توانست حجم زیادی از اطلاعات را به صورت سریع، امن و به شکل انبوه ذخیره سازی و پردازش کند.
وقتی به چنین مهارتی رسید، تلاش به ایجاد اطلاعات کرد، انقلابی تحت عنوان انقلاب دیجیتال سازی به وجود آمد و تمام سازمانها، شرکت‌ها و حتی افراد عادی شروع به تولید محتوا کردن، و حتی محتوایی که تا دیروز به صورت کاغذی و سند بودن را به صورت فایل‌های کامپیوتری درآوردند.
در کنار این دیجیتال سازی اینترنت اشیاء هم به سرعت رشد کرد، نصب ادوات و تجهیزاتی در جاهای مختلف برای تولید، جمع آوری و انتقال اطلاعات به همان بستر های ابری.
در چنین شرایطی که بستر های پردازشی و ذخیره سازی اینقدر رشد کرده اند و اطلاعات و داده های دیجیتال به این سرعت در حال رشد هستند. انقلاب هوش مصنوعی خودش را نشان داد و شد صدر ترند های فناوری اطلاعات.
در کنار این مباحثی که عرض کردم بحث شبکه ها، پروتکل‌ها و امنیت اطلاعات رو هم باید بگنجانیم چون در هر لحظه از تولید، انتقال، پردازش و استفاده از داده شبکه ها و امنیت نیز مرحله به مرحله در حال رشد و توسعه هستند.
3. اگر بخواهید تحولات کلیدی در زمینه فناوری‌های نوین مانند اینترنت اشیاء و هوش مصنوعی را توضیح دهید، چه نکاتی را برجسته می‌کنید؟
عرض کردم محاسبات و پردازش که شامل رایانش ابری، کلان داده و توسعه سخت افزارهای و بسترهای پردازشی
اینترنت اشیاء
هوش مصنوعی
تکنولوژی انتقال اطلاعات
و امنیت اطلاعات
البته به این ترندها با توجه به رشدی که در این دو- سه ساله روی پردازش کوانتومی و کامپیوتر کوانتومی اتفاق افتاده را هم باید اضافه کرد، که این مجموعه کامل تر شود.
4. در خصوص جوایز نوبل فیزیک امسال و ارتباط آن با پیشرفت‌های هوش مصنوعی، نظرتان چیست؟
بحث هوش مصنوعی از سال 1980-1960 مطرح بوده و حتی قبل از آن، هوش مصنوعی، دسته بندی، طبقه بندی، پیش بینی ساخت روبات، پردازش تصویر، پردازش صوت، مترجم‌ها، پردازش متن و... همگی بحثشان از چندین دهه قبل بوده است.
هوش مصنوعی برای بلوغ و مطرح شدن به دو زیر ساخت اساسی نیاز دارد، یکی بستر پردازشی مثل CPU، GPU و حافظه که رایانش ابری و تکنولوژی های وابسته ایجاد کردند و دیگری اطلاعات و داده که انقلاب دیجیتال سازی ساختارهای تولید اطلاعات این را فراهم کردند.
وقتی بستر مهیا شد، تمام مقاله ها، نظریه‌ها و الگوریتم‌هایی که سال‌ها خاک میخورد، جامع عمل پوشیدن، این شد که مترجم‌ها به هوش مصنوعی مسلح شدن، تبدیل متن به گفتار، گفتار به متن، دستیار صوتی، پردازش تصویر و ویدئو، پردازش سیگنال و ... همگی در طول یک دهه رشد کردند و بعد نوبت رسید به جایی که دانشمندان گفتند حالا بیاید سیستم‌هایی طراحی کنیم که آن هم فکر کند، داده تولید کند اصطلاحا حرف بزند تعامل کند، این شد همان چیزی که به جایزه نوبل ختم شد.
همانطور که میدانید جایزه نوبل به اشخاص و محصول یا خدماتی ارائه می‌شود که به بشریت خدمت شگرف و درخور تحسینی برساند، از آنجا که علم همیشه چندین سال از خودش جلو تر است بعد از سال‌ها زمانی که علم جامه عمل به تن میکنه تازه ما آدم ها می فهمیم که فلان شخص در فلان سال چی گفته، برای مثال نظریه بازی ها در سال 1920 اولین بار مطرح شد اما در سال 1994 توسط جان نش برنده جایزه نوبل شد
یا انیشتین بعد از 20 سال درخصوص نظریه فتوالکتریک که سال 1905 مطرح کرده بود، در سال 1922 برنده جایزه نوبل شد.
اما در خصوص جایزه نوبل فیزیک امسال که به هوش مصنوعی رسیده، جان هاپفیلد و جفری هینتون از سال 1980 شبکه عصبی مولد خودشون رو که بر اساس ماشین بولتزمن هست رو مطرح کردند و این ایده تقریبا 4-5 ساله که بحثی جدید، داغ و زیبا در حوزه هوش مصنوعی شده و نتیجه اش شده چیزی مثل چت جی بی تی، چیزی مثل گوگل جمنای، تولید عکس‌ها و ویدئوهایی که با واقعیت مو نمیزنه و... .
5. به نظر شما چه عواملی باعث شده که هوش مصنوعی در سال‌های اخیر اینقدر مورد توجه قرار گیرد و به عنوان یکی از زمینه‌های مهم تحقیقاتی و عملی در جهان شناخته شود؟
میدونید که در حوزه کامپیوتر، ریاضیات زمینه های این چنینی نوبلی نداریم، بعضی از بزرگان نظرشون اینه که چون فیزیک بیشترین و نزدیک ترین شباهت رو به این حوزه فنی مهندسی داشته جایزه نوبل فیزیک رو به هوش مصنوعی دادند و برخی دیگه هم نظرشون اینه که جان هاپفیلد که خودش فیزیک دان هست و از ماشین بولتزمن که یک اصل و ساختار فیزیکی هست توانسته کاربردی چنین شگرفت ایجاد کنه و زیبایی و قدرت فیزیک رو نشون بده مستحص این جایزه است. البته جفری هینتون که پدرخوانده هوش مصنوعی هم بهش میگن از ایده هاپفیلد استفاده کرد شبکه محدود شده ای از ماشین بولتزمن( شبکه هاپفیلد) درست کرد و هوش مصنوعی مولد رو پایه گذاری کرد.
هوش مصنوعی مولد به زبان ساده بخوام بگم یعنی همون چیزی که ما از تعریف هوش مصنوعی در عام انتظار داریم یعنی بتونه داده واقعی و درست تولید کنه، بتونه پاسخ بده، حرف بزنه، درست ترجمه کنه، درست تبدیل کنه، خودش رو بر اساس اطلاعات واقعی جوری آموزش بده که بتونه داده‌هایی عین واقعیت تولید کنه، و خودش رو هربار بیشتر آموزش بده و سطح دانش خودش رو مثل یک انسان به روز کنه مثل ما که مطالعه می‌کنیم اونم یاد میگره.
جالبه نه؟ واقعا مسحقق نوبل نبود؟
البته هرشاخه و هر مبحثی در هوش مصنوعی، شبکه‌های عصبی و یادگیری عمیق مطرح میشه، رد پای جفری هینتون توش هست و به جرأت می توان گفت لایق ترین فرد برای جایزه نوبل امسال بوده.
با توجه به اینکه شما در مصاحبه‌تان اشاره داشتید که از آینده هوش مصنوعی نگران هستید، آیا در صورت امکان بازگشت به گذشته، باز هم در همین حوزه فعالیت می‌کردید؟
من خودم از آن دسته آدمهایی هستم که از آینده هوش مصنوعی می‌ترسم. جالبه بدونید هینوتن بخاطر مشکلاتی و خطرات هوش مصنوعی از گوگل بیرون اومد. اما ازش پرسیدن آیا اگر به عقب برگردی باز این کارها رو توی هوش مصنوعی انجام میدادی؟ اون گفت اگر هزار بار برگردم بله همین مسیر رو میرم.
ما آدم ها ذات کنجکاو و پرسشگری داریم همیشه دنبال جواب و راه حل هسیتم این دلیل پیشرفت و رشد بشریت شده کسی که بیشتر مطالعه داره دانش داره، سطح دانش و تجربه اش بیشتره درک بهتری از مسئله و راه حل ها داره و خیلی سریع تر از اینکه خسته بشه یا عمر مفیدش تموم بشه به جواب میرسه.
یک جوک هست که میگه اگر ادیسون برق رو اختراع نمی کرد چی می شد؟ معلومه یکی دیگه اختراع می‌کرد
این مسیریه که بشریت طی میکنه خطراتی ایجاد میشه دباره تلاش میکنند برای حل آن مشکلات و حتما آن مشکلات حل میشه و این چرخه تا ابد ادامه دارد.
